منابع غذايي زمين، جوابگوي بشر آينده نيست: 30سال قبل زيست‌شناسي به اسم پل ارليخ (برنده جايزه نوبل فيزيولوژي و پزشكي در سال ۱۹۰۸ به خاطر دستگاه ايمني بدن) طي مقاله‌اي تحت عنوان «انفجار جمعيت» پيش‌بيني كرد در دهه 1970 صدها ميليون نفر از گرسنگي تلف خواهند شد. بنا به ادعاي او، ازدياد جمعيت باعث مي‌شود كه منابع غذايي كاملا مصرف شود. لكن چنين چيزي روي نداد. جمعيت جهان از 1950 به بعد 2 برابر شده، ولي ذخاير غذايي به بيشتر از 3 برابر رسيده است. امروزه ميانگين طول عمر انسان از 5‌/‌46 سال در 1950 به بيش از 64 سال افزايش يافته كه نمايانگر بيشترين افزايش رفاه بشر در طول تاريخ است. چنانچه رويه فعلي تداوم يابد، جمعيت جهان در سال 2040 نزديك به 8 ميليارد نفر خواهد شد. آيا مي‌‌شود غذاي اين همه انسان را فراهم كرد؟ برپايه برآورد وي، اگر فناوري با روند كنوني به پيشرفت خود ادامه دهد، تقريبا با همين مقدار زميني كه فعلا مختص كشاورزي است، مي‌توان غذاي 10 ميليارد جمعيت را تهيه كرد.

فراگير شدن سرطان در سايه مواد شيميايي:اين نظريه بعد از آن كه راشل كارسن در 1962 در اثر ماندگار زيست‌محيطي خود را به نام «بهار خاموش» منتشر كرد، مورد توجه واقع شد. او تصريح كرد: «براي اولين‌بار در تاريخ دنيا، در حال حاضر، هر انساني از دوران جنيني تا دم مرگ با مواد شيميايي خطرناك سروكار دارد.» البته نظريه وي از نظر بسياري از كارشناسان پذيرفته نيست. بنابر گزارش بروس ايمس و لوييس گلد، 2 پژوهشگر رشته سرطان‌شناسي در دانشگاه كاليفرنيا در بركلي، انواع و اقسام مواد شيميايي خطرناك و سمي در طبيعت يافت مي‌شود، اما آنچه خطرناك است، تماس فرد با ميزان خطرناك آن ماده شيميايي است. 2 دانشمند يادشده خاطرنشان مي‌سازند: «99‌/‌99 درصد مواد دفع آفات نباتي كه از طريق مصرف فرآورده‌هاي كشاورزي وارد بدن ما مي‌شود، به صورت طبيعي در گياهان نيز وجود دارد تا گياه به وسيله آنها حشرات و ديگر آفات را از خود دور سازد. مثلا بسياري از انواع ميوه‌ها و سبزي‌ها اسيد كافئيك دارد. عصاره بادام‌زميني داراي آفلاتوكسين است و نان سفيد (نان بدون سبوس) فورفورال دارد. تمام اين مواد، سرطانزاهايي طبيعي است، لكن نبايد سبب بيم و هراس مردم شده و در نتيجه از خوردن آنها خودداري كنند.»اما سوال اين است همه‌گيري سرطان به كجا مي‌انجامد؟ در مقاله‌اي كه سال گذشته در نشريه ساينتيفيك‌آمريكن انتشار يافت، برآورد شده بود تنها 10 درصد مرگ‌وميرهاي حاصل از سرطان در ايالات متحده بر اثر آلودگي صورت مي‌گيرد و اكثر سرطان‌ها معلول ورزش نكردن و تحرك نداشتن است.مردها دارند عقيم مي‌شوند: جانورشناسي به نام تئوكلبرن در تازه‌ترين اثرش به نام «آينده بربادرفته ما» اعلام خطر كرد كه مواد شيميايي تركيبي موجود در محيط زيست، احتمالا عامل كاهش‌هاي سراسري 50 درصدي در شمار نطفه‌ها (اسپرم‌ها)ي انسان طي نيم قرن اخير است. بين مواد شيميايي كه وي نام مي‌برد، حشره‌كش د.د.ت نيز ديده مي‌شود كه موجب ازهم‌گسيختگي دستگاه غده‌هاي درون‌ريز مي‌شود. ليكن پاره‌اي از دانشمندان برجسته، كاهش نطفه‌هاي انسان را باور ندارند. دكتر ريچارد شرينز در نشريه پزشكي نيوانگلند آورده است: «در طول 3 دهه گذشته ميزان ناباروري در ايالات متحده ثابت مانده است. بعلاوه، مقدار برخي مواد شيميايي مشكوك به بيماري‌زايي در خلال چند دهه رو به كاهش نهاده است. به طور مثال گزارشي در سال 1991 دلالت بر اين داشته كه مقدار د.د.ت در بافت‌هاي چربي انسان از حدود 8PPM (قسمت در ميليون) در سال 1970 به حدود 2PPM در 1983 كاهش پيدا كرده است.»

به هم خوردن تعادل طبيعت: در سال 1979 زيست‌شناسي به اسم نورمن مايرز در اثري معروف به «كشتي در حال غرق شدن» تخمين زد كه هر روزه به طور متوسط افزون بر صد مورد تخريب طبيعت به وسيله بشر انجام مي‌پذيرد و تا آخر سده بيستم، يك ميليون گونه حيات از بين خواهند رفت. ولي ارقام حقيقي با چنين برآوردي همخواني چنداني ندارد. مثلا از بين فهرست گونه‌هاي در خطر انقراض كه به سال 1973 تنظيم شد، تنها 7 گونه حيات نابود شده‌اند. به باور بسياري از دانشمندان، تنوع زيستي ارزش و اهميت ويژه‌اي دارد. به عنوان مثال، تعداد زيادي از برآوردها، تا حد چشمگيري به تعادل منطقه‌اي گونه‌ها مربوط است و اين تعادل، گونه‌هاي موجود در 260 كيلومتر مربع را 2 برابر گونه‌هايي پيش‌بيني مي‌كند كه در 26 كيلومتر مربع يافت مي‌شود. مطلب اينجاست كه گونه‌ها به طور تصادفي پراكنده نشده‌اند. بنابراين بايد توجه داشت كه كدام قسمت‌هاي جنگلي كه تخريب مي‌شود، مهم و اهميتشان چقدر است؟

افزايش سرطان پوست به خاطر نابودي لايه ازن است: اوايل دهه 1970، جوشناسان نظريه‌اي مطرح كرده‌اند كه خنك‌كننده‌هايي موسوم به كلروفلووكربن‌ها (سي‌اف‌سي) كه مشهورترين‌شان فريون است، به جو نفوذ كرده و لايه ازن را كه مانع عبور اشعه زيانبار فرابنفش خورشيد است، تخريب مي‌كند. در حقيقت از همان زمان ثابت شد سي‌اف‌سي‌ها عمدتا در به وجود آمدن شكاف در لايه ازن تاثير داشته‌اند. اين حفره موقتا در جنوبگان (قطب جنوب) باز مي‌شود. سال 1978 ايالات ‌متحده مصرف سي‌اف‌سي‌ها را به منزله مواد محرك، در افشانه‌هايي مانند مواد خوشبوكننده ممنوع كرد. پيمان‌هاي جهاني، محدوديت توليد سي‌اف‌سي‌ها و ساير تركيبات شيميايي كاهنده ازن را پذيرفته‌اند. اينك شماري از كارشناسان انتظار دارند مقدار اين گازهاي زيانبار در پايان سده كنوني به بيشترين حد خود برسد، سپس از مقدار آنها كاسته شود. با اين كه ميزان سرطان پوست زياد است، ولي به عقيده تعدادي از كارشناسان، اين فزوني را مي‌شود به دگرگوني‌هاي نحوه زندگي مردم مربوط دانست نه به نازك‌تر شدن لايه ازن. اين روزها مردم زمان بيشتري را خارج از منزل خود به سر مي‌برند و در سواحل درياچه‌ها يا درياها لباس‌هاي نازك مي‌پوشند.

جدي‌ترين بحران، گرم شدن آب و هواست: در قياس با ساير مسائل زيست‌محيطي، بر سر گرم شدن آب‌وهواي جهان، جار و جنجال زيادتري به راه افتاده است. اواخر دهه 1970 شبيه‌سازي‌هاي رايانه‌اي پيش‌بيني كردند در نتيجه انتشار زياد دي‌اكسيدكربن، كره زمين در خلال قرن آتي چند درجه گرم‌تر مي‌شود. در وسايل ارتباط‌جمعي، وضع نامناسب آب‌وهوا را به گرم شدن سراسري كره‌زمين مرتبط مي‌دانند و پياپي پيش‌بيني مي‌كنند كه به خاطر گرم شدن كلي آب‌وهوا، تندبادهاي شديد، خشكسالي‌هاي طولاني‌تر و باران‌هاي سيل‌آسا در پيش‌رو خواهيم داشت. واقعا چه سرنوشتي در انتظار زمين است؟ يك شبيه‌سازي رايانه‌اي نشان مي‌دهد درجه حرارت كره زمين از سال 1979 تا به حال بايد به طور محسوس 3 تا 4 درجه سيليسيوس افزايش مي‌يافت. اما دسته‌اي از اطلاعات ماهواره‌اي بيانگر آن است كه طي 18سال گذشته از درجه حرارت كره زمين عملا اندكي كاسته شده است و به‌رغم تغييرات فصلي، بر توالي تندبادهاي اقيانوس اطلس و حداكثر سرعت بادشان طي نيم قرن اخير افزوده نشده است. اگر شبيه‌سازي‌هاي آب هوايي صحت داشته باشد، محدود ساختن انتشار گاز دي‌اكسيد‌كربن در آينده كار عاقلانه است، ولي نظر بسياري از كارشناسان بر اين است كه نبايد در اتخاذ و اجراي چنين تصميم مهمي، شتابزده عمل كرد.«حتي اگر اين وضع نااميدتان كند، باز هم بايد تاكيد كرد شواهد حاكي است شما آينده روشني در پيش داريد.» رشد اقتصادي و پيشرفت فناوري نه‌تنها دشمنان طبيعت نيستند، بلكه شايد بهترين دوستانش هم باشند، زيرا به ما امكان مي‌دهد از تاثير زيانبار انسان در طبيعت بكاهيم. كشاورزي پيشرفته، بازدهي كشتزارها را افزايش مي‌دهد كه اين به مفهوم داشتن منابع غذايي ارزان‌تر و اختصاص زمين بيشتري براي طبيعت است. كاركرد رضايتبخش‌تر شبكه فاضلاب به اين معني است كه رودها و جويبارهاي ما مي‌توانند فارغ از آلاينده‌ها جاري شوند. به كار بردن مبدل‌هاي كاتاليزوري در لوله‌هاي خروجي دود (اگزوزهاي) خودروها و صافي‌هاي بهتر در دودكش‌هاي نيروگاهي به طرز چشمگيري از مقدار مه‌دود، دود و دوده موجود در هوا مي‌كاهد. ولي تنها كشورهاي غني مي‌توانند از عهده تامين چنين خدماتي برآيند. درنهايت، بهترين برنامه زيست‌محيطي، اشاعه و فراگير ساختن رفاه و ثروت در جوامع بشري است.